14 maja 2011 roku o godzinie 19.00 odbył się w sali Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w Pałacu Staszica w Warszawie wernisaż wystawy jakuckiej malarki Pauliny Kopestyńskiej Portrety polskich sybiraków.

Ekspozycja wpisała się w cykl imprez towarzyszących tegorocznej Nocy Muzeów w Pałacu Staszica. Nasze przedsięwzięcie udało się znakomicie. W tym roku pobiliśmy bowiem rekord frekwencji. Mury naszego dostojnego gmachu odwiedziło w tę magiczną noc ponad 3800 gości. Przyczynił się do tego zarówno bogaty i różnorodny program imprezy, jak i wspaniała pogoda, za którą, jak powiedziała główna organizatorka i koordynatorka działań pani Kasia Stakuń z Biura Promocji Miasta Urzędu m.st. Warszawy, komuś należy się premia. Było to prawdziwe święto historii i kultury. Poważne na co dzień sale domu polskiej nauki rozbrzmiewały dźwiękami muzyki, mieniły się kolorami. Każdy mógł znaleźć tu coś dla siebie — były wystawy historyczne, ekspozycje obrazów, prezentacje multimedialne, spotkania z artystami, pokaz mody i biżuterii, konkursy, koncert, prelekcje, malowanki dla małych i poważne dyskusje naukowe. Niekwestionowaną królową Nocy Muzeów 2011 była Maria Skłodowska-Curie, którą pracownicy naszej instytucji nazywają poufale „Maryśką”. Wystawa jej poświęcona przyciągnęła najwięcej zwiedzających. Tym wszystkim wydarzeniom towarzyszyła niezwykła, wyjątkowa atmosfera, jaka panuje tylko podczas Nocy Muzeów. Gości zauroczył rozpościerający się z balkonu dawnej Sali Głównej Posiedzeń, obecnie Lustrzanej, widok na najpiękniejszą w Warszawie, tonącą w morzu świateł i wyjątkowo gwarną w tę szczególną noc ulicę Krakowskie Przedmieście.

Wystawa Portrety polskich sybiraków autorstwa Pauliny Kopestyńskiej towarzyszyła nowej, polskojęzycznej wersji ekspozycji Polscy badacze Syberii, która — w innym formacie niż jej wariant dwujęzyczny i ze zwiększoną ilością zdjęć — wystawiona została po raz pierwszy na widok publiczny w grudniu ubiegłego roku i zaprezentowana warszawiakom przed gmachem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” na Krakowskim Przedmieściu. Dwujęzyczna polsko-rosyjska wersja wystawy Polscy badacze Syberii od listopada 2008 roku cieszy się nieustającym powodzeniem na Syberii — pokazana już została w Jakucku, Irkucku, Jenisiejsku, Krasnojarsku, Ułan Ude, Kiachcie, Nowosybirsku, Tomsku i Barnaule. Jej drugi egzemplarz stanowi ekspozycję stałą w Muzeum Etnograficznym im. J.M. Jarosławskiego w Jakucku. To właśnie tam w sierpniu 1999 roku podczas konferencji naukowej poświęconej m.in. wybitnym polskim jakutologom Wacławowi Sieroszewskiemu i Edwardowi Piekarskiemu, w której uczestniczył profesor Antoni Kuczyński oraz wystawiająca swoje obrazy Paulina Kopestyńska, zrodził się pomysł namalowania portretów polskich badaczy Syberii.

Paulina Kopestyńska pochodzi z dalekiej Jakucji. Jej niezwykły talent malarski ujawnił się już we wczesnym dzieciństwie. Paulina, jak sama wspomina, rysowała zawsze. Kiedy miała 6 lat w lokalnej jakuckiej gazecie ukazał się pierwszy artykuł na temat przyszłej malarki oraz jej dziecięcy, ale bardzo już dojrzały rysunek. Uczęszczała na zajęcia kółka plastycznego, a gdy miała niespełna 11 lat, została przyjęta do elitarnej Szkoły Plastycznej im. W.I Surikowa w Moskwie, gdzie w konkursie młodych talentów jej praca została wyróżniona i zaprezentowana w Stanach Zjednoczonych na wystawie Rysunki dzieci Rosji. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych im. W.I. Surikowa w Moskwie. Jako świeżo upieczona absolwentka moskiewskiej Akademii Sztuk Pięknych wyjechała do Warszawy. To właśnie w Polsce uformowała się jej artystyczna osobowość. Obecnie Paulina Kopestyńska jest nowoczesną obywatelką zjednoczonej Europy — włada kilkoma językami, mieszka od lat naprzemiennie we Włoszech i w Polsce. Od dawna współpracuje z Archiwum Polskiej Akademii Nauk oraz z różnymi instytucjami naukowymi, wydawnictwami i agencjami reklamowymi. Jest uznaną na świecie artystką, malującą różnymi technikami i w różnych stylach. Jest członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków, Włoskiego Stowarzyszenia Akwarelistów, Stowarzyszenia Polskich Artystów Karykatury, laureatką licznych prestiżowych nagród, np. w 2003 roku otrzymała 2. nagrodę na międzynarodowej wystawie Primavera femminile w galerii Eustachi w Mediolanie, w 2004 — nagrodę Lions Club w galerii Vittorio Emanuele w Mediolanie, w 2005 — nagrodę Premio Arte Georgio Mondadori. W 2009 roku wystawiała swoje obrazy na Międzynarodowej Wystawie Akwareli w Mediolanie przy Corso Matteotti, zorganizowanej przez prestiżową mediolańską galerię Bolzani, gdzie wśród 11 artystów z różnych krajów Europy reprezentowała Polskę. Paulina Kopestyńska została wówczas wyróżniona przez krytyków sztuki. Warto w tym miejscu dodać, że w 2009 roku Akademia Francesca Petrarki z Viterbo wydała antologię poezji o polskim papieżu Janie Pawle II, zatytułowaną Percezioni di cuore. Paulina Kopestyńska była jedną z ilustratorek księgi, która została ofiarowana Jego Świętobliwości Benedyktowi XVI, premierowi Włoch Silviowi Berlusconiemu, prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Lechowi Kaczyńskiemu i innym ważnym osobistościom. Ambasada Polska w Watykanie przy Stolicy Apostolskiej wystosowała do Pauliny Kopestyńskiej list z gratulacjami i podziękowaniami za piękne i niezwykle wzruszające przedstawienie wizerunku papieża Jana Pawła II. Swoje prace malarka znad Leny prezentowała na wielu prestiżowych wystawach, m.in. w Polsce, Belgii, Rosji, Szwajcarii, Francji i we Włoszech. Jest brawurową ilustratorką książek dla dzieci oraz najnowszego wydawnictwa Archiwum Polskiej Akademii Nauk — komiksu Archibohater, czyli długie życie Piotra B.
Inspiratorem cyklu portretowego polskich sybiraków autorstwa Pauliny Kopestyńskiej, człowiekiem, który wspierał ją podczas tej mozolnej i odpowiedzialnej pracy, był profesor Antoni Kuczyński, wybitny autorytet w dziedzinie badań nad historią i losami Polaków na Syberii. Jak wspomina Paulina Kopestyńska, profesor Antoni Kuczyński zachęcał ją początkowo do namalowania portretu Wacława Sieroszewskiego dla Muzeum Etnograficznego w Jakucku. Po pewnym czasie malarka postanowiła narysować portrety kilkunastu polskich sybiraków. Paulina Kopestyńska utwierdziła się bowiem w przekonaniu, że decyzja o utrwaleniu na płótnie wizerunków polskich cywilizatorów Syberii jest pod każdym względem słuszna. Malując portrety wygnańców, artystka z dalekiego kraju nad Leną sprawiła wielką radość i satysfakcję Polakom. Dla Polaków bowiem problematyka syberyjska to temat ciągle ważny, przyspieszający bicie serca i, jak napisała Zofia Trojanowiczowa, tkliwy „w takim znaczeniu, jakie nadaje temu słowu medycyna: tkliwy, wrażliwy na dotyk” . Dla Jakutów jest to w pewnym stopniu oddanie hołdu i spłacenie długu polskim zesłańcom, którzy na przekór losowi i wbrew zamierzeniom swoich sędziów, którzy skazali ich na osiedlenie się gdzieś w bezkresie syberyjskiej ziemi, zamiast zginąć z żalu, tęsknoty, chłodu, głodu i wyczerpania, pokochali przybraną ojczyznę i oddali jej swoje siły, rozum, umiejętności, doświadczenie i serce. Paulina Kopestyńska napisała: „Cykl portretów polskich badaczy to wyraz mojego szczerego uznania dla ich olbrzymiego wkładu w poznanie bezkresnych przestrzeni Syberii i Dalekiego Wschodu, próba uwiecznienia ich w pamięci potomnych” . Polscy badacze Syberii utrwaleni na płótnie przez Paulinę Kopestyńską to (według kolejności alfabetycznej): geolog, glacjolog, etnograf, fotograf, odkrywca starożytnej Samarkandy, badacz białych plam na mapach Azji Środkowej Leon Barszczewski; geolog, paleontolog, kartograf Aleksander Piotr Czekanowski; geolog, paleontolog, zoolog Jan Czerski; lekarz, zoolog, przyrodnik, limnolog, propagator teorii ewolucji Darwina i języka esperanto, zwolennik równouprawnienia kobiet w nauce Benedykt Tadeusz Nałęcz Dybowski; powieściopisarka Ewa Felińska; przyrodnik, ornitolog, rolnik Wiktor Ignacy Godlewski; badacz języka jakuckiego i jego dialektów Sergiusz Jastrzębski; inżynier wojskowy, który wstąpił do zakonu karmelitów bosych jako brat Rafał, Józef Kalinowski; językoznawca, twórca naukowych podstaw mongolistyki rosyjskiej i światowej Józef Szczepan Kowalewski; językoznawca, leksykograf, etnograf Edward Piekarski; starszy o rok brat Józefa Piłsudskiego, etnograf, socjolog, językoznawca, dzięki któremu znana jest zanikająca dzisiaj kultura i język Ajnów i Gilaków, Bronisław Piotr Ginet-Piłsudski; etnograf, geograf, literat, prezes Polskiej Akademii Literatury i minister propagandy w Rządzie Tymczasowym Rzeczypospolitej Polskiej w 1918 roku Wacław Sieroszewski; etnograf, antropolog, szlachetny lekarz dla ubogich Julian Talko-Hryncewicz; prawnik, człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach Mikołaj Witaszewski; balneolog, chemik, działacz polonijny Stanisław Szczepan Zaleski. Autorka wspominała, że aby oddać charakter postaci, przestudiowała dokładnie biogramy swoich bohaterów, przeczytała wiele ich prac, zapoznała się z monografiami na ich temat, przejrzała ich fotografie i zdjęcia ukazujące urokliwe syberyjskie krajobrazy. Zgodnie z koncepcją malarską jakuckiej artystki każdy z portretowanych bohaterów zaprezentowany został na tle pejzażowych lub kulturowych elementów Syberii, które wiążą się z ich miejscem pracy lub charakterem badań. Tak więc geologowie Jan Czerski i Aleksander Czekanowski namalowani zostali na tle gór, miłośnicy i badacze świętego morza Buriatów Benedykt Dybowski i Wiktor Godlewski — na tle Bajkału z charakterystycznym elementem ornitologicznym u słynnego „złotorękiego”, zgłębiający tajemnice wód syberyjskich Stanisław Szczepan Zaleski — na tle rozlewających się wśród górskiego krajobrazu rzek, badacze Jakucji Edward Piekarski, Wacław Sieroszewski, Sergiusz Jastrzębski i Mikołaj Witaszewski — mają w tle elementy jakuckie, „ojciec” Gilaków, „starszy brat” Ajnów Bronisław Piłsudski — ajnuskie, orientalista Józef Kowalewski — mongolskie, prowadzący badania antropologiczne wśród Buriatów Julian Talko-Hryncewicz — buriackie, fotograf Azji Leon Barszczewski — bucharskie. Przed namalowaniem portretu Józefa Kalinowskiego malarka zapoznała się z kanonami religijnej symboliki, odbyła liczne konsultacje z kapłanami. Wizerunek brata Rafała namalowany jest na tle wielu autentycznych, nie zaś fikcyjnych postaci skazańców, których twarze wyrażają cierpienie, ale jednocześnie siłę, odwagę, zdecydowanie i niezłomną wiarę. W postaci Ewy Felińskiej, ukazanej na tle jakiegoś mknącego po śniegu nienieckiego zaprzęgu, malarka chciała pokazać nie tylko jej niezwykłą, delikatną urodę, na którą zwrócili uwagę wszyscy zwiedzający, ale też piękny umysł, kulturę i ofiarność polskiej kobiety.
Proces powstawania syberyjskich obrazów trwał aż 10 lat. Większość portretów, osadzonych w realiach mroźnej i surowej syberyjskiej zimy, powstała jednak w słonecznej Italii, co z całą pewnością miało wpływ na ich ostateczny kształt. Portrety cywilizatorów Syberii namalowane zostały techniką olejną, są owalne, oprawione w brązowe, drewniane, stylizowane, pochodzące z Lombardii ramy. Zresztą wszystkie materiały plastyczne, farby, płótna i inne niezbędne elementy pochodzą z Mediolanu. Obrazy zostały przepięknie zaprezentowane — zawieszone zostały na grubych srebrnych łańcuchach i umieszczone na wysokich sztalugach na dostojnym bordowym suknie.
Uroczystość inauguracji wystawy otworzyła pani dyrektor Archiwum Polskiej Akademii Nauk dr Hanna Krajewska. Mówiła o ogromnym sukcesie ekspozycji Polscy badacze Syberii w Polsce i Rosji oraz o udanej i owocnej współpracy genialnej Pauliny Kopestyńskiej z Archiwum Polskiej Akademii Nauk. Następnie głos zabrała sama autorka, która w swoim wystąpieniu podkreśliła rolę i zasługi profesora Antoniego Kuczyńskiego podczas realizacji tego trudnego zamierzenia. W wernisażu uczestniczyli goście z Komisji Syberyjskiej z profesorem Zbigniewem Wójcikiem na czele, z Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego z wiceprezesem Andrzejem Laudowiczem, z Muzeum Azji i Pacyfiku, Akademii Sztuk Pięknych, ze Związku Polskich Artystów Plastyków, Stowarzyszenia Polskich Artystów Karykatury, galerii Belotto, firm Orbis Travel (Jadwiga Górka) i PKO (Jolanta Mikulska). Byli też zagraniczni goście, jak artysta grafik Alfredo Taroni z Mediolanu, śpiewak Matteo Mazzucca z Rzymu oraz znana ceramistka Andjelka Mihajić z Serbii, reprezentująca Pracownię Ceramiki Artystycznej „Czary” w Warszawie.
Wystawie towarzyszy pięknie wydany przez Archiwum Polskiej Akademii Nauk i Paulinę Kopestyńską katalog, a właściwie album, prezentujący kolorowe wizerunki wszystkich bohaterów ekspozycji oraz krótkie teksty ich biogramów w języku polskim, przygotowane przez dr Joannę Arvaniti, i w rosyjskim w doskonałym tłumaczeniu Heleny Szymańskiej z Moskwy. Za niezwykle estetyczny projekt graficzny wydawnictwa odpowiedzialny jest Wawrzyniec Paweł Gerlach. Album wzbudził ogromne zainteresowanie gości. Wystawa Portrety polskich sybiraków autorstwa Pauliny Kopestyńskiej stanowiła wraz z planszową ekspozycją Polscy badacze Syberii doskonałą, piękną i cenną całość. Magii nastrojowi przydawały jeszcze ukazujące się na ekranie projekcyjnym urokliwe krajobrazy Syberii i świętego morza Buriatów Bajkału oraz płynące z głośników dźwięki egzotycznej jakuckiej muzyki. Ostatni zauroczeni goście opuścili salę wystawową dopiero około godziny 1.30.

Joanna Arvaniti
Archiwum Polskiej Akademii Nauk
www.rodacynasyberii.pl

Galeria zdjęć Polscy badacze Syberii